Uống thuốc không dễ như ta tưởng

Với thuốc loại uống, nhất là phải uống đôi ba lần trong ngày, người ta rất quan tâm đến thời điểm dùng thuốc, tức vào lúc nào trong ngày là tốt nhất cho việc uống thuốc. Nếu dùng thuốc không đúng lúc, thuốc và đồ ăn thức uống có thể gây tương tác bất lợi.

Nhiều loại thuốc, nhiều cách uống

Có rất nhiều thuốc không ảnh hưởng bởi thực phẩm, muốn uống lúc nào cũng được nhưng không phải tất cả các loại thuốc đều như vậy.

Trước hết, đồ ăn thức uống có thể làm thay đổi mức độ hấp thu của thuốc, làm cho thuốc có tác dụng nhanh hay chậm. Nếu uống thuốc vào lúc đói (trước khi ăn 1 giờ chẳng hạn), thời gian lưu thuốc tại dạ dày chỉ trong vòng vài chục phút thì tống xuống ruột ngay giúp thuốc được hấp thu khá nhanh. Trái lại, nếu thuốc uống ngay sau bữa ăn, thời gian lưu thuốc tại dạ dày sẽ lâu hơn, từ 1 đến 4 giờ làm ảnh hưởng đến sinh khả dụng của thuốc, tức thuốc được hấp thu chậm và kém, đưa đến tình trạng thuốc cho tác dụng chậm.

Dựa vào bữa ăn, có thể chia thuốc uống ra làm 4 loại: Loại nên uống vào lúc bụng no (uống ngay sau khi ăn), loại uống vào lúc bụng đói (uống trước khi ăn 1 giờ hoặc sau khi ăn 1-2 giờ), loại uống cùng với bữa ăn và loại uống tùy thuộc vào tính chất của từng loại thuốc. 

Để biết lúc nào uống thuốc tốt nhất, người sử dụng thuốc nên tham khảo ý kiến bác sĩ

Thuốc nên uống lúc bụng no

Một số kháng sinh kém bền với môi trường axít như ampicillin, erythromycin, lincomycin… nên uống vào lúc bụng no (nhờ thức ăn trung hòa axít ở dạ dày); nếu uống vào lúc bụng đói làm tăng khả năng phân hủy thuốc do môi trường có nhiều axít tại dạ dày. Aspirin và các thuốc chống viêm không steroid (NSAID, như diclofenac, ibuprofen…) nếu dùng dạng không bao bảo vệ niêm mạc dạ dày thì nên uống vào lúc bụng no để không hại dạ dày.

Thuốc nên uống lúc bụng đói

Có khá nhiều kháng sinh nên uống vào lúc bụng đói vì sẽ giúp hấp thu vào máu nhanh hơn để thuốc sớm cho tác dụng điều trị. Còn thuốc được bào chế dạng bao tan ở ruột (như Aspirin pH8) hay dạng phóng thích dược chất kéo dài (như Adalate LP) nên uống vào lúc bụng đói, tức để thuốc được đưa xuống ruột nhanh giúp màng bao viên thuốc không bị vỡ gây ảnh hưởng đến tác dụng thuốc.

Thuốc nên uống cùng với bữa ăn

Các thuốc tan nhiều trong dầu mỡ như vitamin A, D, E, K, kháng sinh kháng nấm griseofulvin nên uống cùng bữa ăn (ngay trước hoặc ngay sau bữa ăn cũng được) để nhờ chất béo của thức ăn, thức uống giúp thuốc hấp thu tốt hơn. Thuốc trợ tiêu hóa bổ sung enzyme tiêu hóa pancreatin (Festal, Neopeptine…) cũng nên uống cùng với bữa ăn (hoặc trước khi ăn 5-10 phút) để giúp tiêu hóa thức ăn tốt hơn.

Cách uống tùy tính chất của thuốc

Vì mỗi loại thuốc có bản chất khác nhau nên không có quy luật chung về uống thuốc vào lúc nào cho tất cả các loại thuốc. Cũng như không có tài liệu nào trình bày đầy đủ cách uống thuốc cho mọi loại thuốc. Dùng thuốc lúc nào tùy vào sự hiểu biết về dược động học, dược lực học của từng loại thuốc cụ thể mà được áp dụng (thông thường bản hướng dẫn sử dụng thuốc có đề cập nhưng có khi không nói đến).

Ví dụ thứ nhất cho thấy cần uống thuốc trị khó tiêu domperidon 15-30 phút trước bữa ăn để cho thuốc có đủ thời gian hấp thu vào máu cho tác dụng trị chứng khó tiêu do dạ dày hoạt động không tốt. Bởi vì sau khi uống domperidom khoảng 30 phút thì thuốc mới vào được trong máu và đạt được nồng độ đỉnh trong huyết tương, tức khi đó thuốc mới cho tác dụng tốt nhất. Nếu ta uống thuốc sau bữa ăn và thời gian uống sau bữa ăn lại quá dài, domperidon không kịp phát huy tác dụng trị chứng khó tiêu đã phát sinh.

Ví dụ thứ hai cho thấy uống thuốc lúc nào không chỉ tùy thuộc vào tác dụng của thuốc mà còn tùy vào tác dụng phụ có hại của thuốc. Metformin là thuốc trị đái tháo đường type 2, nên uống sau bữa ăn vì metformin có tác dụng phụ gây rối loạn tiêu hóa (buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy), nếu uống bụng trống dễ bị rối loạn tiêu hóa hơn (uống trước bữa ăn do bụng đói dễ bị nôn hơn).

Tóm lại

Để biết lúc nào uống thuốc tốt nhất, người sử dụng thuốc nên tham khảo thông tin bằng cách hỏi bác sĩ chỉ định thuốc, dược sĩ nơi mua thuốc, nhất là đọc kỹ bảng hướng dẫn sử dụng thuốc. Nếu có yêu cầu về thời điểm đặc biệt dùng thuốc, bạn sẽ được hướng dẫn, còn nếu không thì uống thuốc lúc nào cũng được.